8. วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถาวณฺณนา

[563] อิทานิ วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา ‘‘วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขารา’’ติ วุตฺตา, ตสฺมา สพฺพโส วิตกฺกยโต วิจารยโต อนฺตมโส มโนธาตุปวตฺติกาเลปิ วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโทเยวาติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย สพฺพโสติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ยทิ วิตกฺกวิปฺผารมตฺตํ สทฺโท, ผสฺสาทิวิปฺผาโรปิ สทฺโท ภเวยฺยาติ โจเทตุํ สพฺพโส ผุสยโตติอาทิมาหฯ อิตโร ตาทิสํ สุตฺตเลสํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติฯ วิตกฺกวิปฺผาโร สทฺโท โสตวิญฺเญยฺโยติ วิตกฺกสฺส วิปฺผารมตฺตเมว สทฺโทติ กตฺวา ปุจฺฉติ, น วิตกฺกวิปฺผารสมุฏฺฐิตํ สุตฺตปมตฺตานํ สทฺทํ, อิตโร ปฏิกฺขิปติฯ นนุ วิตกฺกวิปฺผารสทฺโท น โสตวิญฺเญยฺโยติ อิทํ ตสฺเสว ลทฺธิยา ทสฺเสติฯ โส หิ วิตกฺกวิปฺผารมตฺตเมว สทฺทํ วทติ, โส น โสตวิญฺเญยฺโยติฯ อิตโร ปน ‘‘วิตกฺกวิปฺผารสทฺทํ สุตฺวา อาทิสตี’’ ติ (ที. นิ. 3.148) วจนโต โสตวิญฺเญยฺโยวาติ วทติฯ

วิตกฺกวิปฺผารสทฺทกถาวณฺณนาฯ

9. นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถาวณฺณนา

[564] อิทานิ นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา โกจิ อญฺญํ ภณิสฺสามีติ อญฺญํ ภณติ, ตสฺมา นยถาจิตฺตสฺส วาจา จิตฺตานุรูปา จิตฺตานุคติกา น โหติ, วินาปิ จิตฺเตน ปวตฺตตีติ เยสํ ลทฺธิ; เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ ตํสมุฏฺฐาปกํ จิตฺตํ น สิยา, ผสฺสาทโยปิ ตสฺมิํ ขเณ น สิยุ’’นฺติ โจเทตุํ อผสฺสกสฺสาติอาทิมาหฯ น ภณิตุกาโมติอาทีสุ ยสฺมา อญฺญํ ภณิสฺสามีติ อญฺญํ ภณนฺโตปิ ภณิตุกาโมเยว นาม โหติ, ตสฺมา น เหวาติ ปฏิกฺขิปติฯ

[565] นนุ อตฺถิ โกจิ อญฺญํ ภณิสฺสามีติอาทีสุ จีวรนฺติ ภณิตุกาโม จีรนฺติ ภเณยฺยฯ ตตฺถ อญฺญํ ภณิตุกามตาจิตฺตํ, อญฺญํ ภณนจิตฺตํ, อิติ ปุพฺพภาเคน จิตฺเตน อสทิสตฺตา อยถาจิตฺโต นาม โหติ, เตนสฺส เกวลํ อนาปตฺติ นาม โหติ, น ปน จีรนฺติ วจนสมุฏฺฐาปกจิตฺตํ นตฺถิ, อิติ อจิตฺตกา สา วาจาติ อตฺถํ สนฺธาย อิมินา อุทาหรเณน ‘‘นยถาจิตฺตสฺส วาจา’’ติ ปติฏฺฐาปิตาปิ อปฺปติฏฺฐาปิตาว โหตีติฯ

นยถาจิตฺตสฺส วาจาติกถาวณฺณนาฯ

10. นยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติกถาวณฺณนา

[566-567] อิทานิ นยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา โกจิ อญฺญตฺร คจฺฉิสฺสามีติ อญฺญตฺร คจฺฉติ, ตสฺมา นยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมํ จิตฺตานุรูปํ จิตฺตานุคติกํ น โหติ, วินาปิ จิตฺเตน ปวตฺตตีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยานํเยว, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

นยถาจิตฺตสฺส กายกมฺมนฺติกถาวณฺณนาฯ

11. อตีตานาคตสมนฺนาคตกถาวณฺณนา

[568-570] อิทานิ อตีตานาคเตหิ สมนฺนาคตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ สมนฺนาคตปญฺญตฺติ ปฏิลาภปญฺญตฺตีติ ทฺเว ปญฺญตฺติโย เวทิตพฺพาฯ ตาสุ ปจฺจุปฺปนฺนธมฺมสมงฺคี สมนฺนาคโตติ วุจฺจติฯ อฏฺฐ สมาปตฺติลาภิโน ปน สมาปตฺติโย กิญฺจาปิ น เอกกฺขเณ ปวตฺตนฺติ, อญฺญา อตีตา โหนฺติ, อญฺญา อนาคตา, อญฺญา ปจฺจุปฺปนฺนา, ปฏิวิชฺฌิตฺวา อปริหีนตาย ปน ลาภีติ วุจฺจติฯ ตตฺถ เยสํ อิมํ วิภาคํ อคฺคเหตฺวา ยสฺมา ฌานลาภีนํ อตีตานาคตานิ ฌานานิปิ อตฺถิ, ตสฺมา ‘‘เต อตีเตนปิ อนาคเตนปิ สมนฺนาคตา’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํฯ เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ ‘‘อฏฺฐวิโมกฺขฌายี’’ติอาทิ ปน ลาภีภาวสฺส สาธกํ, น สมนฺนาคตภาวสฺสาติฯ

อตีตานาคตสมนฺนาคตกถาวณฺณนาฯ

นวโม วคฺโคฯ